Σε έκδοση Κοινής Γνώμης για την "Ηθική της Προβλεπτικής Αναλυτικής στην Υγεία", προχώρησαν Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Κύπρου και η Εθνική Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής της Ελλάδας.

Όπως αναφέρει το κείμενο της Κοινής Γνώμης, η οποία δημοσιεύεται σήμερα, η προβλεπτική αναλυτική αποτελεί προσέγγιση της Τεχνητής Νοημοσύνης που έχει ως στόχο τον υπολογισμό της πιθανότητας μελλοντικών γεγονότων ζωής, χρησιμοποιώντας δεδομένα, τόσο ιστορικά όσο και πραγματικού χρόνου, στατιστικούς αλγορίθμους και μεθόδους μηχανικής μάθησης.

Η Κοινή Γνώμη αποτελεί τον πρώτο καρπό του Μνημονίου Συνεργασίας που υπογράφηκε μεταξύ των δύο εθνικών Επιτροπών Ελλάδας και Κύπρου

Όπως σημειώνεται, η παρούσα Κοινή Γνώμη επιχειρεί να αναδείξει τα οφέλη που κομίζει η προβλεπτική αναλυτική και να καταγράψει προβλήματα που μπορούν να τη μετατρέψουν σε κίνδυνο. 

Αναφέρεται ότι με αφετηρία ερωτήματα που αφορούν τη μελλοντική εξέλιξη γεγονότων ζωής η προβλεπτική αναλυτική επιχειρεί να συμβάλει στον προληπτικό σχεδιασμό και στη βέλτιστη διαχείριση καταστάσεων.

Όσον αφορά τα οφέλη από την εφαρμογή της προβλεπτικής αναλυτικής στον τομέα της Υγείας, σε αυτά συγκαταλέγονται οι προβλέψεις για την πιθανότητα εκδήλωσης ή την πορεία ενός νοσήματος, για τα αποτελέσματα μιας συγκεκριμένης θεραπείας ή για την πιθανότητα επανεισαγωγής των ασθενών στο νοσοκομείο μετά το εξιτήριο.

Η προβλεπτική αναλυτική μπορεί να οδηγήσει στην έγκαιρη διάγνωση ή αποφυγή εμφάνισης μιας ασθένειας μέσω κατάλληλων ενεργειών βασισμένων σε προβλέψεις.

Σε ότι αφορά τις προκλήσεις και τους κίνδυνους, η χρήση της προβλεπτικής αναλυτικής παρουσιάζει προκλήσεις που σχετίζονται τόσο με τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης στον υπολογισμό της πιθανότητας μελλοντικών γεγονότων και τάσεων, όσο και με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τεχνικής αυτής. 

Η πρώτη πρόκληση σχετίζεται με τη λήψη διακριτών αποφάσεων (π.χ. χορήγηση ή μη θεραπείας) από δεδομένα που προέρχονται από συνεχείς μεταβλητές (π.χ. πιθανότητα παρενέργειας φαρμάκου). Εξάλλου, εφόσον η πρόβλεψη ενός συστήματος ΤΝ συνδέεται εξ ορισμoύ με ένα μελλοντικό γεγονός, τίθεται το ερώτημα κατά πόσον η ίδια η πρόβλεψη δύναται να επηρεάζει την έκβαση αυτού του γεγονότος.

Μια άλλη υπολογίσιμη παράμετρος είναι ο κίνδυνος εξάρτησης από τις αναλυτικές προβλέψεις. Η ανθρώπινη ιατρική κρίση μπορεί να υποβαθμιστεί και να καλλιεργηθεί μια υπέρμετρη εμπιστοσύνη στις δυνατότητες των μηχανών. Η επικράτηση του δόγματος ότι όλα μπορούν να επιλυθούν με την τεχνολογία (technological solu(onism) μπορεί να κλονίσει την εμπιστοσύνη στον άνθρωπο και να οδηγήσει σε επιβλαβείς συνέπειες.

Ιδιαίτερα σημαντικός, τέλος, θεωρείται ο κίνδυνος που απορρέει από τη χρήση της προβλεπτικής αναλυτικής με τις λεγόμενες “επιθετικές προβλέψεις” (“predatory predictions”) από ορισμένες εταιρείες με κίνητρο το οικονομικό κέρδος και την ανάδειξη διαφοράς ισχύος μεταξύ ομοειδών εταιρειών.

Σε σχέση με τους ηθικούς προβληματισμούς, σημειώνεται πως η χρήση της προβλεπτικής αναλυτικής εγείρει σύνθετα και πολύπλοκα ηθικά ζητήματα που αφορούν τόσο στην ελευθερία του ίδιου του προσώπου, όσο και στην ασφάλεια των αποφάσεων που βασίζονται στις προβλέψεις. 

Όπως σημειώνεται, από τη μία, σε ατομικό επίπεδο, η παροχή εξειδικευμένων και παραμετροποιημένων υπηρεσιών διάγνωσης, πρόληψης μιας  νόσου και θεραπείας, συμπεριλαμβανομένης της αντίστοιχης ανάπτυξης φαρμάκων, αποτελούν τη μεγαλύτερη υπόσχεση στον χώρο της προβλεπτικής αναλυτικής και των τεχνολογικών προβλέψεων περί των γεγονότων ζωής.

Από την άλλη, σε συλλογικό επίπεδο, η χρήση εργαλείων προβλεπτικής αναλυτικής δύναται να βοηθήσει στην περιστολή δαπανών, στην ωφέλιμη και δίκαιη κατανομή πόρων, στην υλικοτεχνική επάρκεια και στην ανθεκτικότητα και βιωσιμότητα του συστήματος υγείας, ιδιαιτέρως όταν αυτό δέχεται έντονες πιέσεις (βλ. COVID-19, έκτακτες περιπτώσεις καταστροφών κτλ.).

Στον αντίποδα, η χρήση των προβλέψεων της προβλεπτικής αναλυτικής χωρίς τη συναίνεση των ενδιαφερόμενων προσώπων ενέχει τον κίνδυνο προσβολής της αυτονομίας των προσώπων, των ατομικών δικαιωμάτων τους, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στο ανοιχτό μέλλον, και εν τέλει της αξιοπρέπειάς του.

Η χρήση της προβλεπτικής αναλυτικής στον τομέα της Υγείας ενδέχεται να επηρεάσει θεμελιώδη δικαιώματα των ασθενών. Εκτός από το γεγονός ότι οι προβλέψεις μπορούν να επηρεάσουν αποφάσεις για την υγεία των ασθενών, αυτές μπορούν να έχουν αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής και εργασιακές ευκαιρίες.

Σε ότι αφορά τα συμπεράσματα και τις προτάσεις της Κοινής Γνώμης, η προβλεπτική αναλυτική ως προσέγγιση της Τεχνητής Νοημοσύνης εμπερικλείει και αναπαράγει τις προκλήσεις που επιφέρει η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Η ΕΕΒΤ και η ΕΕΒΚ συστήνουν το πλαίσιο διακυβέρνησης να τελεί υπό την εποπτεία μιας εθνικής αρχής Τεχνητής Νοημοσύνης, η οποία, λαμβάνοντας υπόψη όσα αναφέρονται στην παρούσα Γνώμη, θα διαχειρίζεται και θα κατανέμει ρόλους μεταξύ σχετικών ρυθμιστικών και εποπτικών αρχών και θα συνδιαλέγεται με τους παρόχους υπηρεσιών υγείας, τους παρόχους τεχνολογικών λύσεων και τους εκπροσώπους  της κοινωνίας πολιτών. 

Κατά την άποψη των δύο Επιτροπών ειδικότερες προτάσεις για τον τομέα της Υγείας είναι πρώτον, ο σχεδιασμός πρωτοκόλλων και η εκπαίδευση όλων των επαγγελματιών υγείας για την ορθή διαχείριση της ενημέρωσης των ασθενών, δεύτερο, ο καθορισμός τεχνικών απαιτήσεων για διαφάνεια και επεξηγησιμότητα των αποφάσεων των μεθόδων προβλεπτικής αναλυτικής ιατρικής, τρίτο η λεπτομερής περιγραφή του συνόλου των μεταβλητών που πρέπει να λαμβάνει υπόψη μια προβλεπτική μέθοδο ανάλογα με το αντικείμενό της, και τέταρτο, η διαρκής επικαιροποίηση των μοντέλων προβλεπτικής αναλυτικής.  

Οι δύο Επιτροπές κρίνουν, τέλος, ότι είναι αναγκαία η κατηγοριοποίηση των εφαρμογών που θέτουν σε κίνδυνο θεμελιώδη δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ενώ ως προς τις «επιθετικές προβλέψεις» συστήνεται αυστηρή νομοθετική ρύθμιση, προκειμένου να προστατευθούν τα πρόσωπα από τους σοβαρούς κινδύνους που αυτές συνεπάγονται.