Η ατμοσφαιρική ρύπανση αναφέρεται στην παρουσία χημικών, φυσικών ή βιολογικών παραγόντων στην ατμόσφαιρα, οι οποίοι επηρεάζουν αρνητικά τόσο το περιβάλλον όσο και την ανθρώπινη υγεία. Οι ρύποι αυτοί μεταβάλλουν τη σύσταση του αέρα, προκαλώντας σοβαρές επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό, ιδιαίτερα στο αναπνευστικό και το καρδιαγγειακό σύστημα.

Η έκθεση σε ατμοσφαιρικούς ρύπους έχει συνδεθεί με χρόνια νοσήματα, μείωση του προσδόκιμου ζωής και πρόωρους θανάτους, καθιστώντας την ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα δημόσιας υγείας παγκοσμίως. Η ατμοσφαιρική ρύπανση εξακολουθεί να είναι η πρώτη περιβαλλοντική αιτία πρόωρων θανάτων στην ευρωπαϊκή ένωση (ΕΕ), καθώς με αυτή συνδέονται περίπου 300000 θάνατοι ετησίως. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2022 πρότεινε αναθεώρηση των κανόνων της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της μηδενικής ρύπανσης έως το 2050.[1] 

Πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ευρώπη

• Οι ανθρώπινες δραστηριότητες, κυρίως οι μεταφορές, οι βιομηχανίες, οι οικιστικές θερμάνσεις, οι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και η γεωργία είναι οι κυριότερες πηγές εκπομπής αερίων ρύπων στην ατμόσφαιρα.
• Επίσης πολλά φυσικά φαινόμενα, όπως οι ηφαιστειακές εκρήξεις, οι θύελλες σκόνης, οι  πυρκαγιές απελευθερώνουν ρύπους στην ατμόσφαιρα.

Οι νέοι κανόνες της ΕΕ καθορίζουν αυστηρότερα όρια και τιμές-στόχους για τους ρύπους που έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία. Στόχος είναι η μείωση των πρόωρων θανάτων έως το 2030 κατά 55%.[2] 

Ρύποι για τους οποίους έχουν τεθεί οριακές τιμές και τιμές στόχοι στην Κύπρο, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη, είναι οι ακόλουθοι[1], [3]:

• Οξείδια του Αζώτου ή Νιτρικά Οξείδια (NOx)
• Διοξείδιο του θείου (SO2)
• Όζον (O3)
• Μονοξείδιο του άνθρακα (CO)
• Αιωρούμενα σωματίδια (ΑΣ10, ΑΣ2.5)
• Πτητικές οργανικές ενώσεις (ΠΟΕ) και Βενζόλιο (C6H6)
• Βαρέα μέταλλα: Μόλυβδος (Pb), Κάδμιο (Cd), Αρσενικό (As), Νικέλιο (Ni)
• Πολυκυκλικοί Αρωματικοί Υδρογονάνθρακες (ΠΑΥ)

Επιπτώσεις στην Υγεία

Η γνώση των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία αποτελεί το πρώτο βήμα για την προστασία μας και την ενεργό συμμετοχή μας στη μείωση της ρύπανσης.

• Αιωρούμενα Σωματίδια (ΑΣ): Μπορούν να εισέλθουν βαθιά στους πνεύμονες και να προκαλέσουν αναπνευστικές και καρδιαγγειακές παθήσεις. Η χρόνια έκθεση σε αυτά μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο και πρόωρο θάνατο. Τα ΑΣ10 και ΑΣ2,5 είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα, με τα μικρότερα σωματίδια να είναι πιο επικίνδυνα λόγω της βαθιάς διείσδυσης τους στους πνεύμονες.
• Διοξείδιο του Αζώτου (NO2): Μειώνει την αντίσταση στις λοιμώξεις και σχετίζεται με την αύξηση των χρόνιων αναπνευστικών παθήσεων. Προκάλεσε 49000 πρόωρους θανάτους στην ΕΕ το 2020.
• Διοξείδιο του Θείου (SO2): Προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα, ερεθισμό στα μάτια και πονοκέφαλο. Η συνεργιστική του δράση με τα αιωρούμενα σωματίδια αυξάνει την επικινδυνότητα.
• Όζον (O3): Ερεθίζει τα μάτια και την αναπνευστική οδό, ιδιαίτερα επικίνδυνο για άτομα με άσθμα. Προκάλεσε 24000 πρόωρους θανάτους στην ΕΕ το 2020.
• Μονοξείδιο του Άνθρακα (CO): Παρεμποδίζει τη μεταφορά οξυγόνου στο σώμα, προκαλώντας πονοκέφαλο, ζάλη και σε σοβαρές περιπτώσεις θάνατο.
• Βενζόλιο (C6H6): Είναι τοξική χημική ένωση που μπορεί να προκαλέσει ζάλη, ταχυκαρδία, πονοκεφάλους και είναι καρκινογόνο. Καταστρέφει το μυελό των οστών και μπορεί να προκαλέσει αναιμία.
• Βαρέα Μέταλλα: Προκαλούν καταστροφή των νεφρών και του ήπατος, υπέρταση, πόνους στις αρθρώσεις, δερματοπάθειες, αναιμία, και μπορεί να επηρεάσουν το νευρικό σύστημα.
• Πολυκυκλικοί Αρωματικοί Υδρογονάνθρακες (ΠΑΥ): Είναι καρκινογόνοι και μεταλλαξιογόνοι, με σημαντική επίδραση στην ανθρώπινη υγεία.

Έρευνα του σχολείου μας

Η έρευνα της δημοσιογραφικής ομάδας του σχολείου μας εστιάζει σε συνήθειες μετακίνησης, ενεργειακή κατανάλωση, περιβαλλοντική συνείδηση και ευαισθητοποίηση των πολιτών. Διεξήχθη με ένα ερωτηματολόγιο[4] που απευθύνεται σε ενήλικες και απαντήθηκε διαδικτυακά από 29 εκπαιδευτικούς.

Βασικά Ευρήματα

Μετακινήσεις

Αυτοκίνητο:

• 100% των ερωτηθέντων χρησιμοποιούν αυτοκίνητο καθημερινά για μετακινήσεις εντός της πόλης.

Μέσα Μαζικής Μεταφοράς (ΜΜΜ):

• 96.6% χρησιμοποιούν ΜΜΜ (π.χ. λεωφορείο) σπάνια ή ποτέ.

Εναλλακτικές Μετακινήσεις:

• 86.2% δεν χρησιμοποιούν carpooling ή οικολογικότερες μεθόδους μετακίνησης.
• 10.3% περπατούν καθημερινά για εργασία/ψώνια, ενώ 48.3% σπάνια ή ποτέ.

Εικόνα 2. Συχνότητα  χρήσης ατομικών μέσων μεταφοράς (αυτοκίνητο Ι.Χ.) αντί μέσων μαζικής μεταφοράς.

Περιβαλλοντική Συνείδηση

- Ανακύκλωση:

• 58.6% ανακυκλώνουν πάντα (χαρτί, γυαλί, πλαστικό).

- Ανανεώσιμη Ενέργεια:

• 100% διαθέτουν ηλιακό θερμοσίφωνα, αλλά μόνο 65.5% έχουν φωτοβολταϊκά.

Ενεργειακή Κατανάλωση

- Θερμομόνωση:

• 79.3% έχουν διπλά τζάμια, 62.1% θερμομόνωση ταράτσας, 31% εξωτερικών τοίχων.

- Κλιματισμός:

• 79.3% χρησιμοποιούν κλιματιστικό περισσότερο από 5 ώρες/24ωρο το καλοκαίρι, ενώ 34.5% από αυτούς κάνουν χρήση περισσότερο από 10 ώρες τη μέρα.  

- Θέρμανση:

• 34.5% κεντρική θέρμανση (καλοριφέρ / φυσικό αέριο).

- Φωτισμός:

• 93.1% έχουν λαμπτήρες LED ή εξοικονόμησης ενέργειας.

Εικόνα 3. Συχνότητα χρήσης κλιματιστικού τους καλοκαιρινούς μήνες.

Πληροφόρηση & Ευαισθητοποίηση

- Εφαρμογή Ποιότητας Αέρα:

• Μόνο το 14.3% αξιοποιεί εφαρμογή ενημέρωσης για την ποιότητα αέρα στην Κύπρο. 

Συμπεράσματα & Παρατηρήσεις

• Υψηλή Εξάρτηση από Αυτοκίνητο:  η συντριπτική πλειοψηφία βασίζεται στο αυτοκίνητο για καθημερινές μετακινήσεις.
• Θερμομόνωση vs. Κλιματισμός: Παρά τη διαθεσιμότητα θερμομόνωσης, η χρήση κλιματιστικού παραμένει σημαντική, γεγονός που αυξάνει την ενεργειακή κατανάλωση.
• Προκλήσεις στη Βιωσιμότητα: Η περιορισμένη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς και η χαμηλή υιοθέτηση εφαρμογών παρακολούθησης της ποιότητας του αέρα, αναδεικνύουν την ανάγκη για μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση. Παρόλο που υπάρχουν διαθέσιμα εργαλεία, η αξιοποίησή τους παραμένει περιορισμένη, πιθανώς λόγω έλλειψης ενημέρωσης ή της αντίληψης ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση δεν επηρεάζει άμεσα την καθημερινή ζωή των πολιτών.

Προτάσεις για συνδρομή των πολιτών στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης

• Βελτιστοποιήστε την Ενεργειακή Κατανάλωση  

- Αντικαταστήστε παλιές συσκευές με ενεργειακά Α+++ και χρησιμοποιήστε ανανεώσιμες πηγές (ηλιακούς συλλέκτες, φωτοβολταϊκά).  

- Μονώστε το σπίτι σας και ελέγξτε τη θέρμανση/κλιματισμό για να μειώσετε την ενεργειακή ζήτηση. 

- Απαιτείστε στο σχεδιασμό νέων κτιρίων βιώσιμα υλικά και αρχιτεκτονική που ελαχιστοποιεί ενεργειακές ανάγκες.  

• Μειώστε τη Χρήση Αυτοκινήτου  

- Χρησιμοποιείστε Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, υπηρεσίες carsharing ή carpooling (το ίδιο αυτοκίνητο με άλλους για κοινές διαδρομές), ποδήλατο ή περπάτημα.  

- Οδηγείτε οικολογικά: Αποφύγετε απότομες επιταχύνσεις, χρησιμοποιήστε βέλτιστες ταχύτητες και διατηρείτε το όχημα καλά συντηρημένο.  

- Επιλέξτε οχήματα με χαμηλή κατανάλωση και σύγχρονες αντιρρυπαντικές τεχνολογίες.  

• Ανακυκλώστε και Αποφύγετε Καύσεις  

- Ανακυκλώστε χαρτί, πλαστικό και γυαλί για να μειώσετε ενεργειακές απαιτήσεις βιομηχανίας.  - Αποφύγετε ανεξέλεγκτη καύση (λάστιχα, χωράφια, οικοδομικά υλικά) που απελευθερώνει τοξικά σωματίδια (ΑΣ₁₀, ΑΣ₂.₅).  

- Καίτε ξύλα χαμηλής υγρασίας σε τζάκια για λιγότερη αιθαλομίχλη.  

• Ενισχύστε τη Συλλογική Δράση  

- Παρακολουθείστε τις μετρήσεις ποιότητας αέρα μέσω της ιστοσελίδας https://www.airquality.dli.mlsi.gov.cy και ευαισθητοποιείστε και τους υπόλοιπους. - Υποστηρίξτε πολιτικές για μετάβαση σε ανανεώσιμη ενέργεια και βιώσιμη αστική ανάπτυξη, π.χ. δημιουργία ποδηλατοδρόμων, προώθηση δημιουργίας καλύτερων μέσων μαζικής μεταφοράς, κ.λπ.

Καταληκτικά

Η ατμοσφαιρική ρύπανση, με επιπτώσεις όπως χρόνιες ασθένειες και πρόωροι θάνατοι, απαιτεί άμεση δράση. Στην Κύπρο, η έρευνα αποκαλύπτει υπερβολική εξάρτηση από το αυτοκίνητο (100% καθημερινή χρήση), περιορισμένη χρήση ΜΜΜ και ενεργειακές πρακτικές που επιδεινώνουν τη ρύπανση (π.χ. υψηλή χρήση κλιματιστικών).

Παρά τις θετικές πρωτοβουλίες (θερμομόνωση, ανακύκλωση), η έλλειψη ευαισθητοποίησης (50% αγνοεί εφαρμογές ποιότητας αέρα) υπογραμμίζει την ανάγκη για ενημέρωση-ευαισθητοποίηση. Η μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές, η μείωση της αυτοκινητοκεντρικότητας και η συλλογική δράση είναι κρίσιμες για την επίτευξη των στόχων της ΕΕ (μηδενική ρύπανση έως 2050), απαιτώντας συνεργασία κρατών και πολιτών για ένα υγιές και βιώσιμο μέλλον.

Πρόγραμμα : “Νέοι δημοσιογράφοι για το περιβάλλον”

Μαθητές/-τριες συγγραφικής/δημοσιογραφικής ομάδας:  

• Στυλιανίδου Άλκηστη (Τμήμα Γ1)
• Φιλίππου Χαράλαμπος (Τμήμα Γ2)

Επιβλέπουσα Εκπαιδευτικός:  

• Γιαννέλη Σοφία (Φυσικός)       

Σχολείο:  Γυμνάσιο Αγίου Ιωάννη Κάτω Πολεμιδιών

[1]    ‘Ατμοσφαιρική ρύπανση: έγκριση νομοθεσίας για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα | Επικαιρότητα | Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο’. Ημερομηνία πρόσβασης: 25 Μάρτιος 2025. [Έκδοση σε ψηφιακή μορφή]. Διαθέσιμο στο: https://www.europarl.europa.eu/news/el/press-room/20240419IPR20587/atmosfairiki-rupansi-egkrisi-nomothesias-gia-ti-veltiosi-tis-poiotitas-tou-aera

[2]    ‘Ατμοσφαιρική ρύπανση: ποιες είναι οι επιπτώσεις και οι ενέργειες της ΕΕ για τη μείωσή της’;, Θέματα | Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ημερομηνία πρόσβασης: 25 Μάρτιος 2025. [Έκδοση σε ψηφιακή μορφή]. Διαθέσιμο στο: https://www.europarl.europa.eu/topics/el/article/20230822STO04226/ti-kanei-i-ee-gia-na-meiosei-tin-atmosfairiki-rupansi

[3]    ‘Ατμοσφαιρική Ρύπανση | Ποιότητα Αέρα στην Κύπρο’. Ημερομηνία πρόσβασης: 25 Μάρτιος 2025. [Έκδοση σε ψηφιακή μορφή]. Διαθέσιμο στο: https://www.airquality.dli.mlsi.gov.cy/el/air-pollution

[4]    ‘ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ’, Google Docs. Ημερομηνία πρόσβασης: 25 Μάρτιος 2025. [Έκδοση σε ψηφιακή μορφή]. Διαθέσιμο στο: https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScHZvDlHtK2dxi_IoqKTz1zyaoCC8CfjWJcL_tgAesKkbodWg/viewform?usp=embed_facebook