Με μια ιδιαίτερη πρόταση για την τέχνη της ξερολιθιάς, που θα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων διαδραστικό υλικό και προβολές, συμμετέχει φέτος η Κύπρος στη 19η Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτονικής της Biennale Βενετίας, που θα πραγματοποιηθεί από τις 10  Μαΐου μέχρι τις 23 Νοεμβρίου 2025.

Σύμφωνα με ανακοίνωση του Τμήματος Σύγχρονου Πολιτισμού του Υφυπουργείου Πολιτισμού, «η παρουσία της χώρας μας στην Biennale Βενετίας, τόσο στον τομέα της Αρχιτεκτονικής όσο και στον τομέα της Τέχνης, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες συνιστώσες της πολιτικής του Υφυπουργείου Πολιτισμού για προβολή, προώθηση και ανάδειξη της σύγχρονης κυπριακής πολιτιστικής δημιουργίας στο εξωτερικό».  

Αναφέρεται ότι η συμμετοχή της Κύπρου στον θεσμό της Biennale Αρχιτεκτονικής για 10η συνεχή φορά υλοποιείται ως συνεργασία του Υφυπουργείου Πολιτισμού και του οργανωμένου φορέα των Κύπριων αρχιτεκτόνων, του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Κύπρου (ΣΑΚ), και φέτος εκπροσωπείται από την πρόταση «(Στις πέτρες) – Εδώκαμεν σας την αναπνοή μας τζαι εψιθυρίσετετην πίσω στο χώμα», της αρχιτεκτόνισσας Σεβίνας Φλωρίδου με συν-επιμελήτριες τις Νίκολα Μητροπούλου και Clara Zinecker, βοηθό αρχιτέκτονα τον Aaron Gatt, την ομάδα ερευνητριών Fisherwomxn (Μύριαμ Γκατ, Ιουλίτα Τουμαζή, Σέτα Αστραίου-Καρύδη) και την ομάδα τεχνιτών TERRACT-Σαλαμιού.

«Με όχημα την αρχέγονη τέχνη της ξερολιθιάς, η κυπριακή πρόταση σχολιάζει κριτικά τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα του σύγχρονου «εξορυκτικού» καπιταλισμού», προστίθεται.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση, «στο πλαίσιο αυτό, η δημιουργία των κατασκευών ξερολιθιάς ανάγεται σε τελετουργική ιεροτελεστία συμμετοχικότητας μέσα από σειρές δράσεων/performances και εργαστηρίων, τα οποία ενεργοποιούν το κυπριακό εκθεσιακό περίπτερο στη Βενετία και το διασυνδέουν με την Κύπρο, και ειδικότερα τις αγροτικές κοινότητες, στις οποίες εξασκείται, μέχρι σήμερα, η τέχνη της ξερολιθιάς (Κοινότητα Σαλαμιούς, στην Πάφο)».

Σύμφωνα με την ομάδα επιμέλειας, το σκεπτικό και η παρουσίαση στο κυπριακό περίπτερο έχουν ως εξής:

(Στες πέτρες) – Εδώκαμεν σας την αναπνοή μας τζαι εψιθυρίσετε την πίσω στο χώμα

--------------------------

«Σαλαμιού, Κύπρος, (34°51’07.5″N 32°39’42.7″E), ένα χωρκό γεμάτο δώμες, περικλείεται που θκυό ποτάμους – μοιάζει νησί μέσ’ σε νησί. Μουρμουρητό που πέτρες ακούεται στο βάθος».

Ανιχνεύοντας τους ρυθμούς της τεχνικής δόμησης ξερολιθιών, η έκθεση προτείνει μια λειτουργική αλυσίδα συλλογής, ταξινόμησης και τοποθέτησης.

Η αλυσίδα αυτή, η οποία καθορίζεται από τα σώματα εν κινήσει, κυρίως τα χέρια, δημιουργεί σημείο συνάντησης μεταξύ της οικολογίας και του κοινού περιβάλλοντος (commons) που την κατοικούν.

«Αντηχώντας αυτήν τη συλλογική διαδικασία, στο περίπτερο της Κύπρου, στην έκθεση συμμετέχουν αρχιτέκτονες, τεχνίτες της ξερολιθιάς, επιμελητές, καλλιτέχνες, καθώς και οι επισκέπτες» αναφέρεται.

Σιέρκα συνάουν πέτρες σε στοίβες. Παύση. Ένα σιέρι σηκώνει μιαν πέτρα στο’φτίν, [ακαταλαβίστικα].

----------

Ακολουθώντας τις διαλεκτικές ανησυχίες της γης, οι πέτρες μετατρέπονται σε φορείς που μας παροτρύνουν να εστιάσουμε σε αυτό που «κάνουν» ή «λένε», αντί σε αυτό που «είναι».

«Οι πέτρες, ενσωματωμένες μέσα στις κοινότητές τους δημιουργούν ζωτικές σχέσεις που συντηρούν και συντηρούνται από τα διατροφικά τοπία, ενώ παράλληλα μεταφέρουν συλλογικές αφηγήσεις χαραγμένες στη γη», προστίθεται.

«Ακόμα τζιαι εμείς – οι πέτρες – ετρίξαμεν άμαν ακούσαμε. Ψίθυροι σμίουν με τον ήχο των σιερκών τζιαι των ποθκιών που ταράσσουν».

Η σχεδόν 10.000 ετών «Εύφορη Ημισέληνος» της Ανατολικής Μεσογείου, η οποία εκτείνεται από την Περσία, στη Μεσοποταμία και στο Λεβάντε της Εγγύς Ανατολής, καλλιέργησε τοπία παραγωγής τροφίμων από διασυνδεδεμένες κοινότητες.

Η Κύπρος, αναφέρεται, «μοιράζεται αυτήν τη γεωγραφία που καθορίζει την ιστορία στη μακρά διάρκειά της».

Στη σημερινή εποχή του Καπιταλοκένιου (Capitalocene), η περιοχή γίνεται μάρτυρας όχι μόνο των μεταβιομηχανικών μετασχηματισμών που κατακερματίζουν τις κοινότητες και τη γη μέσω συστημάτων εκμετάλλευσης, αλλά και της διάρρηξης αυτών των σχέσεων από την αποικιακή, γενοκτονική και οικοκτονική βία που εκτοπίζει ανθρώπους και στρατιωτικοποιεί οικολογίες.

Στο πλαίσιο αυτό, οι πρακτικές της ξερολιθιάς αντιτάσσονται στα συστήματα απαλλοτρίωσης και οικολογικής υποβάθμισης, υπερασπιζόμενες ένα σύστημα αξιών ριζωμένων στη συλλογική φροντίδα και τη δίκαιη πρόσβαση στη γη, προστίθεται.

«(Στις πέτρες) Εδώκαμεν σας την αναπνοή μας τζαι εψιθυρίσετε την πίσω στο χώμα. – Εμπνευσμένο από τον Χορό των Πετρών, στο έργο Ευρυδίκη της Sarah Ruhl».

Πρόγραμμα

---------

Σύμφωνα με το Υφυπουργείο Πολιτισμού, ο χώρος της έκθεσης προσκαλεί τον επισκέπτη να συνδιαλεχθεί με τη διαδοχική λογική της λειτουργικής αλυσίδας δράσεων στην κατασκευή της ξερολιθιάς, όπου ο καθένας από τους τρείς χώρους αντικατοπτρίζει ένα από τα απαραίτητα βήματα των συμφραζόμενων που προκύπτουν μέσα από τις εξελισσόμενες πέτρινες κατασκευές και τις συνοδευτικές αφηγήσεις.

Η έκθεση, αναφέρεται, «παρουσιάζει ως βασικό έκθεμα την σταδιακή, συλλογική κατασκευή μια κυκλικής ξερολιθιάς, επεξηγώντας διαδοχικά μέσα από τους εκθεσιακούς χώρους τη συλλογή των υλικών, τη διαβάθμισή τους, τους τρόπους, καθώς και τα βήματα που χρειάζονται, για να μπορέσει να ολοκληρωθεί μια ξερολιθιά». 

«Η δημοσίευση των Fisherwomxn, καθώς και η πλαισίωση της έκθεσης με διαδραστικό υλικό, το οποίο επιμελήθηκαν, προσφέρει ένα κολλάζ από σκέψεις, οι οποίες ξεπερνούν τόσο τον χώρο τον ίδιο όσο και τα όρια της ηγεμονικής αρχιτεκτονικής, επιστρέφοντάς τις πίσω στις πραγματικότητες που μας περιβάλλουν», συνεχίζει η ανακοίνωση.

«Κατά τη διάρκεια της εβδομάδας έναρξης, θα επικεντρωθούμε σε μια ποικιλία δράσεων που συμπεριλαμβάνουν προβολές, επιτελεστικές χειρονομίες, κοινά γεύματα και διάλογο μεταξύ μας. Το πλήρες πρόγραμμα θα ανακοινώνεται σταδιακά στο @10m3stones στο Instagram», αναφέρεται.

Οι δράσεις αυτές θα συνεχιστούν παράλληλα, και σε όλη τη διάρκεια της έκθεσης στη Βενετία και στην Κύπρο,  σε συνεργασία με τη Μαρίνα Χριστοδουλίδου, την Odessa Warren, τη Reem Rizk, τη Νίκολα Μητροπούλου, τη Clara Zinecker και τη Σεβίνα Φλωρίδου, επιστρέφοντας τη συζήτηση για το ξερολιθικό τοπίο πίσω στις κοινότητες, από τις οποίες αντλούνται οι γνώσεις και πρακτικές αυτές.

Τα προ-εγκαίνια θα γίνουν την Πέμπτη, μεταξύ 16:30 και 18:00, με χαιρετισμό από την Υφυπουργό Πολιτισμού Βασιλική Κασσιανίδου, παρουσίαση από την αρχιτέκτονα/επιμελήτρια Σεβίνα Φλωρίδου και μουσικό αυτοσχεδιασμό στο νέι από τον Παναγιώτη Τσαππή.

Την Παρασκευή και το Σάββατο επίσης μεταξύ 16:00 και 18:00 θα πραγματοποιηθούν εργαστήρια διδασκαλίας ξερολιθιάς από τους τεχνίτες της Terract, Σαλαμιού. Το κοινό προσκαλείται να συμμετάσχει στην κατασκευή της κυκλικής ξερολιθιάς μέσα στον εκθεσιακό χώρο. 

Το Σάββατο, μεταξύ 16:00 και 17:00 θα γίνει συζήτηση με τους μαστόρους Παναγιώτη Παναγιώτου και Αργύρη Παναγιώτου της Terract Σαλαμιού, για την τέχνη της ξερολιθιάς καθώς τις δράσεις τους. Ο συντονισμός της συζήτησης θα γίνει από τους αρχιτέκτονες Σεβίνα Φλωρίδου και Aaron Gatt.

Σάββατο, μεταξύ 18:30 και 19:30 θα πραγματοποιηθεί αφηγηματική παράσταση από τον Δημήτρη Χειμώνα, υπεύθυνη διαδραστικού ηχοτοπίου η Έλενα Σαββίδου, σχεδίαση φωτισμού από τον Δημήτρη Σιαμμά.

«Mέσα από την αφήγηση παρουσιάζεται μια ζωντανή σύνθεση, κατασκευασμένη από προτάσεις που προέρχονται από την έκδοση για την έκθεση της Biennale των Fisherwomxn, παράλληλα με αποσπάσματα από συζητήσεις και συναντήσεις που έγιναν κατά την περίοδο προετοιμασίας», αναφέρεται.

H απόδοση αυτή, προστίθεται, «αποτελεί άσκηση πάνω στην μηχανική της θέασης με πράξεις ανάγνωσης, ακρόασης και επανασυναρμολόγησης».

Παρόμοια με την κατασκευή της ξερολιθιάς η αφήγηση αυτή εδράζει πάνω σε μια αρχιτεκτονική συσχετισμών: κάθε λέξη και κάθε θραύσμα τοποθετείται, για να αντηχεί μέσω της βαρύτητας και της τριβής του, παρατηρώντας τι απουσιάζει, τι είναι θαμμένο και τι αντιστέκεται στην εξαφάνιση. Ξεκινώντας με την τοποθέτηση του τελευταίου λίθου επί της κυκλικής ξερολιθικής κατασκευής στο χώρο της έκθεσης, η επιτελεστική αυτή ενεργοποίηση επιδιώκει να επεκτείνει τόσο τις δυνατότητες της συναρμολόγησης ως ποίηση, αλλά και να προσκαλέσει το κοινό να προσέξει τις ρωγμές μεταξύ των λέξεων, όσο και τα κενά που υπάρχουν μεταξύ των λίθων.

Από τις 20:00 μέχρι αργά θα υπάρχει DJ set whirldos. 

Την Κυριακή, στις 11:00, θα πραγματοποιηθεί συζήτηση μεταξύ των αρχιτεκτόνων Σεβίνας Φλωρίδου, ιδρυτικού μέλους του Ιnternational Terraced Landscapes Alliance (ITLA)-Kύπρος και της Donatella Murtas, Προέδρου ITLA-Iταλίας, Association for Social Promotion (APS).

Την ίδια μέρα στις 19:00, θα προβληθεί η ταινία «Tongue» (2019), διάρκειας 60 λεπτών και θα γίνει συζήτηση με τους σκηνοθέτες της Παναγιώτη Αχνιώτη & Ανδρέα Αναστασιάδη με συντονίστρια την Σέτα Αστραίου-Καρύδη.

Σε σύνοψη της ταινίας αναφέρεται ότι «ανιχνεύοντας τη ζωή του ακτιβιστή Κωστή Αχνιώτη, η ταινία εξελίσσεται μέσα από την ιστορία της Κυπριακής ριζοσπαστικής αριστεράς και του δικοινοτικού κινήματος για την επανένωση».

«Μέσα από παράλληλες αναζητήσεις μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος και με μια αυτό-εθνογραφική προσέγγιση, οι κινηματογραφιστές συγκεντρώνουν προσωπικά στοιχεία, νέο και αρχειακό υλικό, διερευνώντας τη διαλεκτική και την ποιητική της εθνοτικής σύγκρουσης και διαίρεσης της Κύπρου», προστίθεται.

Θα γίνει επίσης απαγγελία του ποιήματος «H ιστορία του αμμαθκιού που ποσσιεπάζει» από τον σκηνοθέτη  Άδωνη Φλωρίδη ενώ θα ακολουθήσει ambient set από τον djharama

Την Τρίτη, 13 Μαΐου, στις 18:00, θα πραγματοποιηθεί συζήτηση με την Reem Rizk με τίτλο «Οι σταγόνες που πέφτουν τρώνε την πέτρα». 

Πρόκειται, αναφέρεται για «μια συζήτηση για τη διακυβέρνηση και την εργαλειοποίηση του νερού μέσα στον πόλεμο που πλαισιώνει την υδρο-τρομοκρατία τόσο ως ανθρωπιστική όσο και ως οικολογική κρίση. Η συνάντηση αυτή καλεί σε προβληματισμό σχετικά με την υδρο-ηγεμονία, την περιβαλλοντική δικαιοσύνη και τον διαρκή καταστροφικό αντίκτυπο που δέχονται οι γεωργικές πρακτικές».

Την ίδια ημέρα, στις 19:00 θα γίνει προβολή της ταινίας «Οι τροφοσυλλέκτες» της Jumana Manna (Foragers, 2022), 64 λεπτών. Η ταινία «απεικονίζει την τραγικότητα γύρω από την πρακτική του μαζέματος άγριων χόρτων στην Παλαιστίνη/Ισραήλ με ειρωνικό χιούμορ και διαλογιστικό ρυθμό». 

«Γυρισμένο στα υψίπεδα του Γκολάν, τη Γαλιλαία και την Ιερουσαλήμ, η αφήγηση χρησιμοποιεί μυθοπλασία, αρχεία ντοκιμαντέρ και άλλο αρχειακό υλικό, για να απεικονίσει τον αντίκτυπο των Ισραηλινών νόμων προστασίας της φύσης πάνω στις διατροφικές παραδώσεις του ντόπιου πληθυσμού», αναφέρεται.

Μετά την προβολή θα ακολουθήσει μικρή δεξίωση.

Την Τετάρτη, 14 Μαΐου, στις 17:30 θα γίνει παρουσίαση της έκθεση από την αρχιτέκτονα και επιμελήτρια της έκθεσης Σεβίνα Φλωρίδου.