Η Πρωτοχρονιά είναι μια από τις αγαπημένες γιορτές στην Κύπρο, γεμάτη με έθιμα και παραδόσεις, παρέα με οικογένεια, αγαπημένους και φίλους. 

Μερικά από τα χαρακτηριστικά έθιμα που συνοδεύουν αυτή την μέρα είναι:

Έθιμο Βασιλόπιτας

Την Πρωτοχρονιά γιορτάζεται η μνήμη του Άγιου Βασιλείου. Κάθε οικογένεια ζυμώνει τη βασιλόπιττα,  με αλεύρι, αυγά, ζάχαρη και γάλα μέσα στην οποία τοποθετείται ένα νόμισμα για τον τυχερό της χρονιάς.

Συνήθως η  βασιλόπιττα στα χωριά είναι είτε ένα μεγάλο ή στρογγυλό ψωμί με σησάμι, είτε ένα ανθρωπόμορφο ψωμί, είτε ένα ψωμί που έχει κολλημένο πάνω του μια ζυμαρένια ανθρώπινη μορφή και στις πόλεις ένα γλύκισμα.

Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς, λίγο μετά τα μεσάνυχτα, o νοικοκύρης του σπιτιού σταυρώνει την βασιλόπιτα με ένα μαχαίρι και την κόβει σε τριγωνικά κομμάτια. 

Το πρώτο κομμάτι της βασιλόπιτας, σύμφωνα με το έθιμο, αφιερώνεται στον Χριστό, το δεύτερο στην Παναγία, το τρίτο στον Άγιο Βασίλειο, το τέταρτο στο σπίτι ή στους φτωχούς, ενώ τα υπόλοιπα μοιράζονται στα μέλη της οικογένειας, ξεκινώντας από τον πιο μικρό και φτάνοντας στον πιο μεγάλο. Όποιος βρει το νόμισμα στο κομμάτι του θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς.

Κόλλυβα, κτένα, βασιλόπιττα και κρασί:

Σύμφωνα με το έθιμο, το πρωί της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, οι γυναίκες ετοίμαζαν κόλλυβα, τα τοποθετούσαν σε ένα πιάτο και από πάνω τοποθετούσαν τη βασιλόπιττα, καλύπτοντας την με ένα αναμμένο κερί.

Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, το πιάτο με τα κόλλυβα, τη βασιλόπιττα και το αναμμένο κερί τοποθετούνταν στο τραπέζι. Δίπλα τοποθετούσαν ένα ποτήρι κρασί, μια κτενιά για τα γένια του Άη Βασίλη, ένα κλαδί ελιάς και το πορτοφόλι (πουγγί) του οικοδεσπότη. Το έκαναν αυτό με την ελπίδα να τους ευλογήσει το πορτοφόλι και να φέρει πλούτη στην οικογένεια.

Έθιμο της ελιάς:

Το συγκεκριμένο έθιμο προέρχεται από το Βυζάντιο, όπου τα άτομα της οικογένειας προσπαθούσαν να δουν αν τα αγαπούν πολύ αγαπητά τους πρόσωπα. Κόβουν χλωρή ελιά μετά τον εσπερινό (το απόγευμα της Παραμονής) και την ρίχνουν πάνω στη φωτιά στο τζάκι λέγοντας το πάρακάτω ποίημα για να δουν αν τους αγαπά ένα συγκεκριμένο άτομο:

«Άη Βασίλη βασιλιά, που περπατάς τζαί καλαντάς, δείξε τζαί φανέρωσε, αν μ' αγαπά ο (η) τάδε»

Επίσης υπάρχει το έθιμο να κρεμάζεις κλαδί ή στεφάνι ελιάς στην εξώπορτα.

Χριστουγεννιάτικο Δέντρο:

Το Χριστουγενιάτικο δέντρο, αποτελεί μια σημαντική παράδοση της Πρωτοχρονιάς.

Παραδοσιακά, το δέντρο ήταν φυσικό πεύκο συνήθως που έκοβαν οι ίδιοι οι νοικοκύριδες του κάθε σπιτιού.

Το έφερναν σπίτι, το τοποθετούσαν σε ένα κουβά με άμμο για να στέκεται καλά και περιτύλιγαν τον κουβά με βαμβάκι για να μοιάζει με χιόνι. Βαμβάκι έβαζαν και στο πεύκο σκορπιστά πάνω στις βελόνες του.

Επιπλέον, αντί για μπάλες, έβαζαν μπαλόνια και κουκουνάρια. Αργότερα, μαζί με τα μπαλόνια, κουκουνάρια και βαμβάκι αλλά και  πολύχρωμα λαμπάκια, όπως αυτά που ξέρουμε σήμερα.

Το σπάσιμο του ροδιού την Πρωτοχρονιά

Το «σπάσιμο του ροδιού» την ημέρα της Πρωτοχρονιάς είναι ένα έθιμο που εντοπίστηκε αρχικά στην Πελοπόννησο, αλλά διαδόθηκε και τηρείται σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ανάλογα την περιοχή, γίνεται είτε τα ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς είτε αμέσως μετά τη Θεία Λειτουργία της ίδιας ημέρας.

Συνήθως, ο νοικοκύρης του σπιτιού, έχοντας μαζί του ένα ρόδι που έχει φυλαχτεί στα εικονίσματα του σπιτιού από την ημέρα του Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου, παρακολουθεί στην εκκλησία τη Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου.

Γυρίζοντας στο σπίτι, χτυπάει το κουδούνι να του ανοίξουν χωρίς να χρησιμοποιήσει το κλειδί του, και μπαίνοντας με το δεξί πόδι, σπάει με δύναμη το ρόδι πίσω από την εξώπορτα λέγοντας: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά» ή «όσο βαρύ είναι το ρόδι, τόσο βαρύ να είναι το πορτοφόλι μας, όσο γεμάτο καρπούς είναι το ρόδι, να είναι γεμάτο το σπίτι μας με καλά και όσο κόκκινο είναι το ρόδι, τόσο κόκκινη να είναι και η καρδιά μας».

Οι σκορπισμένοι στο πάτωμα πολυάριθμοι, κόκκινοι σπόροι του ροδιού συμβολίζουν τη δύναμη, την αφθονία, τη γονιμότητα αλλά και την καλή τύχη που θα γεμίσει το σπίτι και αποτελούν ένδειξη καλού ποδαρικού για το ξεκίνημα της καινούργιας χρονιάς.

Δέσποινα Παντέλα