Για τους στόχους και την αποστολή της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής Κύπρου μίλησε στην OffsiteNews ο Πρόεδρος της Επιτροπής, Καθηγητής Κωνσταντίνος Φελλάς. Στις 30 Αυγούστου το Υπουργικό Συμβούλιο επαναδιόρισε ως Πρόεδρο της Επιτροπής τον Καθηγητή Κωνσταντίνο Φελλά και ως μέλη οι Δρ Αριστοτέλης Κωνσταντινίδης, Ζωή Κυριακίδου, Δρ Κωνσταντίνος Κουρουπής, Γιάννης Αντωνιάδης, Ιωάννης Κκολός, Δρ Ελισσαίου Αφροδίτη, Δρ Γιώργος Σαμούτης, Δρ Γιώργος Γεωργίου, καθηγητής Μάριος Καριόλου, Δρ Παύλος Κωστέας, Ελένη Αθανασούλια και Δρ Παναγιώτης Παπαγιώργης.

Όπως εξήγησε ο δρ Φελλάς, η αποστολή της Επιτροπής είναι η διαρκής παρακολούθηση, έρευνα, συστηματική ανάλυση και αξιολόγηση των θεμάτων και προβλημάτων που σχετίζονται με την επιστημονική έρευνα, πρόοδο και εφαρμογή των επιστημών της βιοτεχνολογίας, της βιολογίας, της ιατρικής, της γενετικής και της φαρμακευτικής καθώς επίσης την ανθρώπινη παρέμβαση στη βιολογική διαδικασία και στον ανθρώπινο γονότυπο και τη διερεύνηση των ηθικών, δεοντολογικών, κοινωνικών, ανθρωπιστικών και νομικών διαστάσεων τους.

Ερωτηθείς ποια είναι τα κύρια ζητήματα που απασχολούν την δεδομένη στιγμή την Επιτροπή, απάντησε πως είναι η προστασία των μελλοντικών γενιών και η αντιμετώπιση της μοναχικότητας και κοινωνικής απομόνωσης που βιώνουν αρκετοί συνάνθρωποι μας.

Μιλώντας για την ευθανασία, σημείωσε είναι ένα θέμα το οποίο απασχολεί έντονα την Επιτροπή. «Τα ηθικά ερωτήματα για την ευθανασία στα οποία η Βιοηθική επιχειρεί να δώσει απαντήσεις, είναι πολλά και ενίοτε αντιφατικά μεταξύ τους. Μερικά από αυτά είναι τα εξής: Είναι η ευθανασία έγκλημα; Έχει ηθική αξία η διάκριση ενεργητικής και παθητικής ευθανασίας; Ποια είναι η σχέση της ευθανασίας με το ιατρικό καθήκον;»

Καταληκτικά ο δρ Φελλάς αναφέρθηκε σε ημερίδες και συνέδρια που θα διοργανώσει η Επιτροπή. Μάλιστα αποκάλυψε ότι από το 2024 η Επιτροπή θα διοργανώνει μηνιαίες παρουσιάσεις / διαλέξεις / συζητήσεις με απώτερο σκοπό την δημιουργία ενός διαύλου επικοινωνίας με την κοινωνία των πολιτών. 

Διαβάστε αυτούσια την Συνέντευξη

- Πρόσφατα το Υπουργικό Συμβούλιο σας επαναδιόρισε ως Πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής Κύπρου για περίοδο 4 χρόνων (2023-27).  Στην Επιτροπή συμμετέχουν ως μέλη άλλα 12 πρόσωπα.  Ποια είναι η αποστολή σας και ποιους στόχους έχετε θέσει;  

Η αποστολή της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής Κύπρου είναι η διαρκής παρακολούθηση, έρευνα, συστηματική ανάλυση και αξιολόγηση των θεμάτων και προβλημάτων που σχετίζονται με την επιστημονική έρευνα, πρόοδο και εφαρμογή των επιστημών της βιοτεχνολογίας, της βιολογίας, της ιατρικής, της γενετικής και της φαρμακευτικής καθώς επίσης την ανθρώπινη παρέμβαση στη βιολογική διαδικασία και στον ανθρώπινο γονότυπο και τη διερεύνηση των ηθικών, δεοντολογικών, κοινωνικών, ανθρωπιστικών και νομικών διαστάσεων τους.

Ανάμεσα στους κύριους στόχους που έχει θέσει η Επιτροπή είναι η πιο άμεση επαφή με την κοινωνία των πολιτών και την επιστημονική ερευνητική κοινότητα έτσι ώστε να γίνει ευρύτερα γνωστό το πολυσχιδές έργο που επιτελεί.

- Ποια είναι τα κύρια ζητήματα τη δεδομένη στιγμή τα οποία βρίσκονται στο προσκήνιο και απασχολούν την Επιτροπή Βιοηθικής;

Τα κύρια ζητήματα που απασχολούν τη δεδομένη στιγμή την Επιτροπή είναι η προστασία των μελλοντικών γενεών με έμφαση στην αντιμετώπιση της μοναχικότητας και κοινωνικής απομόνωσης που βιώνουν αρκετοί συνάνθρωποι μας και επίσης θεμάτων ψυχικής υγείας. Επίσης, η Επιτροπή δίνει έμφαση στην αναθεώρηση της νομοθεσίας που διέπει την ίδρυση και λειτουργία της για σκοπούς εκσυγχρονισμού.  Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στην ανάγκη αναθεώρησης των εντύπων συγκατάθεσης που χρησιμοποιούνται από ερευνητές για λήψη συγκατάθεσης από υγιείς εθελοντές ή και ασθενείς για συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα. Στόχος είναι η απλοποίηση των εντύπων έτσι ώστε να διασφαλίζεται ότι οι δυνητικοί συμμετέχοντες θα τα διαβάζουν και θα κατανοούν πλήρως το περιεχόμενο τους πριν την υπογραφή τους.  Επιπρόσθετα, η Επιτροπή επιθυμεί τον σαφή διαχωρισμό της συγκατάθεσης για ιατρική πράξη από την συγκατάθεση για ερευνητική πράξη.

- Εδώ και μερικούς μήνες εκκρεμούν τα νομοσχέδια σε σχέση με την ευθανασία και την αναγνώριση φύλου. Ποιες είναι οι θέσεις της Επιτροπής γι’ αυτά τα δύο σημαντικά ζητήματα;

Η πρόσφατη ανακίνηση του ζητήματος της ευθανασίας μας παραπέμπει ξανά στη θεώρηση του θανάτου στο πλαίσιο της καθημερινότητάς μας. Δημογραφικοί, πολιτισμικοί, κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες υπεισέρχονται στην προσπάθεια κατανόησης και διαχείρισης της αδιαμφισβήτητης αλήθειας του θανάτου, αναζητώντας την ορθή τοποθέτηση της επιστήμης απέναντι στους ασθενείς με επικείμενη κατάληξη. Έχουμε τελικά αποδομήσει το ταμπού του θανάτου; Η νηπενθής πραγματικότητα της κοινωνίας σήμερα χρωματίζεται έντονα ή ακόμη εντονότερα από την άρνηση της θλίψης, του πόνου και της οδύνης που προκαλούνται από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα του θανάτου. Χάνουμε λοιπόν την απόλαυση της ζωής, στη θλίψη του τέλους. 

Το πρόβλημα της ευθανασίας απασχολεί τη Βιοηθική έντονα, καθώς αναζητούνται επιτακτικά προτάσεις και διευκρινίσεις σε καίρια ερωτήματα όσα αναφύονται, για το δικαίωμα στον αξιοπρεπή θάνατο, το δικαίωμα αρνήσεως προτεινόμενης θεραπείας και την ιατρική συνδρομή στην ευθανασία. Τα ηθικά ερωτήματα για την ευθανασία στα οποία η Βιοηθική επιχειρεί να δώσει απαντήσεις, είναι πολλά και ενίοτε αντιφατικά μεταξύ τους. Μερικά από αυτά είναι τα εξής: Είναι η ευθανασία έγκλημα; Έχει ηθική αξία η διάκριση ενεργητικής και παθητικής ευθανασίας; Ποια είναι η σχέση της ευθανασίας με το ιατρικό καθήκον; 

Η Επιτροπή Βιοηθικής έχει συμβάλει ουσιαστικά και εποικοδομητικά στον δημόσιο διάλογο σχετικά με την ευθανασία μέσα από μία σειρά από πρωτοβουλιών κατά τα τελευταία δύο χρόνια: 1) έκδοση γνώμης η οποία είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα μας, 2) διεξαγωγή Παγκύπριας έρευνας αναφορικά με τις στάσεις, γνώσεις και αντιλήψεις των Κυπρίων σχετικά με την ευθανασία, 3) διεξαγωγή έρευνας ανάμεσα στα μέλη του Παγκύπριου Ιατρικού Συλλόγου αναφορικά με την ευθανασία και 4) διεξαγωγή επιστημονικής ημερίδας σχετικά με την ευθανασία.

Προσωπικά πιστεύω ότι η διαρκώς εντεινόμενη δυναμική της ευθανασίας βρίσκει την ανθρώπινη κοινωνία αδύναμη να την αξιολογήσει και να την κατατάξει ως αποδεκτή ή όχι για το λόγο ότι είναι πρόκληση η χαρτογράφηση του θανάτου, η προετοιμασία για την αδιαμφισβήτητη έλευσή του, η σαφής αναγνώριση της θνητότητάς μας και η σύνθεση της τέχνης του Ars Μoriendi. Γιατί προϋποθέτει την ομαδική, καθαρκτική συνεύρεση της κοινότητας με το θείο και το κρυφό μας, σε μια εποχή που οι κοινωνικοί και οικογενειακοί δεσμοί έχουν χαλαρώσει, ενώ η επαφή με το θείο περνά τη δική της υπαρξιακή κρίση. Η ομαδικότητα σε διαδικασία αυτοαναγνώρισης, η συμπαράσταση και η συμμετοχή είναι σημεία αναφοράς. 

Όπως συχνά έχω αναπτύξει στις δημόσιες τοποθετήσεις μου γύρω από το θέμα της ευθανασίας προτού μπορέσουμε να αρχίσουμε να καθορίζουμε ένα νομοθετικό πλαίσιο για την ευθανασία και μια τέχνη του «εύ αποθνήσκειν» θα πρέπει πρώτα να παραδεχτούμε πρώτα το αμετάκλητο του θανάτου. Αυτό που πλησιάζει την ουσία του Ars Μoriendi είναι η ταπεινή αποδοχή του ανθρώπινου πεπρωμένου, της ανθρώπινης θνητότητας και ευαλωτότητας. Για να το πετύχουμε αυτό πρέπει να εντάξουμε εκ νέου τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τον θάνατο στην καθημερινότητά μας. Να επαναπροσδιορίσουμε στη ζωή μας, το πένθος, το ρήγμα, το κενό, την απουσία, και την οδύνη. Η σημασία του εκπαιδευτικού συστήματος στο θέμα αυτό δεν πρέπει να υποτιμάται. Κάθε  φορά που συζητούμε για το θέμα της ευθανασίας και το τέλος της ζωής, μας φέρνει στο προσκήνιο τους ανθρώπους και τις αξίες που εκτιμούμε περισσότερο αλλά και τη θλίψη της απώλειας.

Η θέση της Επιτροπής είναι ότι κατ’ αρχήν πρέπει να εξαντλούνται όλα τα περιθώρια και η σύγχρονη ιατρική και φαρμακευτική τεχνολογία για προσφορά αποτελεσματικής ανακουφιστικής φροντίδας προς ασθενείς οι οποίοι υποφέρουν και βιώνουν πόνο και κακουχία κατά τη διάρκεια μιας κατάστασης που δεν επιδέχεται θεραπεία. Ωστόσο, θα πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα πως η ευθανασία σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αποτελεί υποκατάστατο για την αποτελεσματική παρηγορητική φροντίδα.

Για το θέμα της αναγνώρισης φύλου η Επιτροπή δεν έχει επί του παρόντος τοποθετηθεί μέσω έκδοσης γνώμης. Είναι ένα θέμα με το οποίο ίσως ασχοληθεί σε μεταγενέστερο στάδιο.

- Έχουν προγραμματιστεί ημερίδες και συνέδρια για το επόμενο διάστημα; Ποιες θα είναι οι θεματικές;

Έχουμε ήδη αρχίσει προετοιμασία για ημερίδα που προγραμματίζεται αρχές του 2024 με θέμα: «Ανθρώπινη Ιατρική – Humane Medicine». Μέσα από την ημερίδα, η Επιτροπή στοχεύει στο να αναδείξει τον ρόλο της Ανθρώπινης Ιατρικής στην κοινωνία, όπως επίσης και τις προκλήσεις που αναφύονται.  Ιδιαίτερη έμφαση αναμένεται να δοθεί στην αυτονομία του ασθενή, στην ιδιαίτερη/μοναδική σχέση ιατρού και ασθενή, όπως επίσης και στην μελλοντική κατεύθυνση της ανθρώπινης ιατρικής. Το Φθινόπωρο του 2024 προγραμματίζεται επίσης η διοργάνωση συνεδρίου με θέμα την Τεχνητή Νοημοσύνη υπό το πρίσμα της ιατρικής ηθικής, των υπηρεσιών υγείας και ο ρόλος της βιοηθικής.  Επιπρόσθετα, θα γίνει προσπάθεια μέσα από το συνέδριο να αναδειχθούν οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες της τεχνητής νοημοσύνης μέσω και των πρακτικών εφαρμογών της.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τόσο στην ημερίδα όσο και στο συνέδριο που προγραμματίζονται, θα υπάρξουν συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης με την ενεργό συμμετοχή του κοινού. Ιδιαίτερα σημαντικό για την Επιτροπή είναι να αφουγκραστεί τις ανησυχίες του κοινού, γεγονός που θα βοηθήσει στην έκδοση γνώμης επί των δύο αυτών θεμάτων στη βάση των πορισμάτων των εργασιών που θα πραγματοποιηθούν.

Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφερθώ σε μια πολύ σημαντική απόφαση που έχει λάβει η Επιτροπή και αφορά την καθιέρωση μηνιαίων παρουσιάσεων / διαλέξεων / συζητήσεων καθ’ όλη τη διάρκεια του 2024 με απώτερο σκοπό την δημιουργία ενός διαύλου επικοινωνίας με την κοινωνία των πολιτών. Αναμένεται με το νέο έτος αυτές να πραγματοποιούνται την τελευταία Πέμπτη κάθε μήνα. Κάθε παρουσίαση / συζήτηση θα γίνεται από τα μέλη της Επιτροπής εκ περιτροπής με την συμμετοχή εκπροσώπων διαφόρων φορέων / οργανισμών σχετικών με το υπό παρουσίαση θέμα, και εννοείται με ζωντανή συζήτηση με το κοινό. Εύχομαι, η κυπριακή κοινωνία να αγκαλιάσει αυτή την προσπάθεια της Επιτροπής, έτσι ώστε να καθιερωθεί ως θεσμός και οι συμπολίτες μας να αποκτήσουν ένα βήμα δημόσιας έκφρασης των απόψεων, προβληματισμών και εισηγήσεων τους.